Sprawność fizyczna

Sprawność fizyczna to szeroko rozumiana sprawność organizmu warunkowana poprzez odpowiedni poziom strukturalny i funkcjonalny układów naszego ciała. Do tych sprawności zaliczamy następujące układy oraz ich sprawność:

Sprawność morfologiczna – określa adekwatny skład ciała z punktu widzenia zdrowia oraz aktywności fizycznej. Poziom tej sprawności powszechnie określają różnego typu wskaźniki składu tkanki aktywnej do nieaktywnej, z których najbardziej rozpowszechniony jest BMI (Body Mass Index). Niestety wskaźnik ten dla sportu nie przejawia dużej wartości, gdyż nie uwzględnia typu budowy somatycznej oraz hipertrofii mięśniowej, która jest znamienna dla sportu. Dlatego też w sporcie stosuje się różnego typu pomiary antropometryczne, w tym stwierdzające procentową ilość tkani mięśniowej na podstawie rezystancji tkanek. Wyniki tych pomiarów są w pełni wykorzystywane jako wskaźniki sprawności morfologicznej w danej, konkretnej dyscyplinie oraz służą jako dane wejściowe w procesie planowania makrocykli treningowych. Każda dyscyplina posiada charakterystyczny – najbardziej optymalny poziom tej sprawności, warunkujący dużą efektywność procesu uczenia się oraz wykorzystania całej puli nabytych aktów ruchowych (techniki sportowej). Dlatego też z punktu widzenia sportu sprawność ta określa: najdogodniejszy skład ciała, (w który wchodzą proporcje mięśniowej, proporcje budowy somatycznej, oraz proporcje tkanki aktywnej do nieaktywnej) warunkujący osiągnięcie jak najlepszego wyniku sportowego w danej uprawianej dyscyplinie.

Sprawność mięśniowo-szkieletowa – określająca adekwatny poziom siły mięśniowej oraz prawidłową budowę szkieletu. Ważnym elementem tej sprawności jest również gibkość. Gibkość określa odpowiedni zakres ruchomości odcinków względem siebie, a jej pozom warunkowany jest przez stan rozciągnięcia mięśni, więzadeł, torebek stawowych itd.

Sprawność krążeniowo-oddechowa – określa odpowiedni poziom rozwoju układów odpowiedzialnych za dystrybucję tlenu, utylizację tlenu, dystrybucję substancji odżywczych, redystrybucję substancji będących produktami przemiany materii, zapewniających odpowiedni poziom tolerancji organizmu na wysiłek, w tym na metabolity kwaśne we krwi itd., sprawność procesów termoregulacyjnych oraz innych fizjologicznych i metabolicznych czynników. Odpowiedni poziom tej sprawności z punktu widzenia danej dyscypliny warunkuje odpowiednie zdolności wysiłkowe niezbędne dla uczenia się techniki oraz wykonywania złożonych zadań ruchowych, w tym startów w zawodach danej konkurencji.

Sprawność przemian metabolicznych – jest wyrazem odpowiedniego działania hormonów, prawidłowej gospodarki węglowodanowej, tłuszczowej oraz białkowej w obrębie tkanek. Warunkuje ona odpowiedni poziom procesów anabolicznych w stosunku do procesów katabolicznych, a dzięki temu zapewnia odpowiednią odnowę biologiczną organizmu.

SPRAWNOŚC MOTORYCZNA – sprawność ta określa możliwości ruchowe, możliwości uczenia się nowych aktów ruchowych oraz zdolność łączenia różnego typu ruchów. Sprawność łączy wszystkie sprawność poprzednie w jedną „globalną” sprawność przejawiając się jako szeroko rozumiane możliwości ruchowe danej osoby. Sprawność ta zawiera pewne komponenty, które w mniejszy lub większy sposób związane są z daną sprawnością, a które wpływają na ogólny poziom sprawności motorycznej. Komponenty te nazywane również predyspozycjami motorycznymi dzielą się na:

• Strukturalne – parametry somatyczne związane ze sprawnością morfologiczną, mięśniowo – szkieletową określające całość uwarunkowań strukturalnych do przejawów dużych możliwości ruchowych oraz charakterystycznych dla danej dyscypliny sportu.
• Energetyczne – parametry związane ze sprawnością krążeniowo-oddechową, metaboliczną, a wyrażające się jako całość uwarunkowań wydolnościowych mających wpływ na możliwości ruchowe oraz charakterystyczne dla danej dyscypliny sportu. Zaliczamy do nich parametry tlenowe, mieszane oraz beztlenowe.
• Koordynacyjne – zespół parametrów wpływających na możliwości łączenia oraz wykonywania różnego typu ruchów, aktów ruchowych charakterystycznych dla danej dyscypliny. Zaliczamy do nich koordynację wzrokowo-ruchową, orientację przestrzenną, równowagę, w tym równowagę kinestetyczną, różnicowanie ruchów, dostosowanie ruchów, szybkość reakcji, sprężanie ruchów, rytmizację itd.
• Psychiczne – zespół parametrów określających predyspozycje natury psychicznej jak temperament, siłę woli, motywację itd.

Sprawność motoryczna jest ujęciem kompleksowym w odniesieniu do ruchu człowieka, skupia ona wszystkie sprawności, których wysoki poziom warunkuje poziom sprawności motorycznej. Obszerność sprawności motorycznej w odniesienia do ruchu człowieka sprawia, że wyodrębnia się tzw. zdolności motoryczne, które ściśle obrazują obszar oddziaływań na sferę ruchową człowieka oraz poziom samej sprawności motorycznej.