Trening mentalny w sporcie to NIE psychoterapia, ponieważ celem treningu mentalnego NIE jest leczenie zaburzeń psychicznych, ani rozwiązywanie trudności emocjonalnych tylko optymalizacja funkcjonowania w dużym niepięciu nerwowym lub znużeniu.
Dlaczego trening mentalny nie jest leczeniem zaburzeń psychicznych?
Ponieważ uczestnictwo w rywalizacji sportowej wymusza na zawodnikach intensywną konfrontację z rzeczywistością zarówno wewnętrzną jak i zewnętrzną. W przypadku wewnętrznej rzeczywistości jest to zmierzenie się ze swoimi ograniczeniami (nieproduktywnymi przyzwyczajeniami) zarówno fizycznymi jak i psychicznymi. Ograniczenia te nie mają znamion zaburzeń, ale z racji rywalizacji przybierają na intensywności i zawodnik musi zautomatyzować zachowania, które są dla niego optymalne w maksymalnych zakresach tzn. w dużym napięciu nerwowym lub w czasie znużenia procesem treningowym. Dlatego właśnie zmierzenie się ze swoimi ograniczeniami i praca nad zestawem zachowań, z którymi zawodnik wchodzi do rywalizacji i na trening jest istotą treningu mentalnego.
Dlaczego trening mentalny nie jest rozwiązywaniem trudności emocjonalnych?
Trening mentalny nie jest nastwiony na rozwiązywanie trudności emocjonalnych ponieważ uczestnictwo w sporcie i rywalizacji jest samoistnym i celowym wystawianiem się na trudności emocjonalne dlatego trening mentalny uczy jak efektywnie funkcjonować z trudnościami emocjonalnymi w stanie napięcia nerwowego. Trening mentalny uczy jak wprowadzić się w stan optymalnego pobudzenia. Tutaj warto zaznaczyć, że nie jest to ani stan euforii, ani stoickiego spokoju. Jest to zestaw emocji, który dla danego zawodnika jest najbardziej efektywny. Trening mentalny jest też treningiem “wytrwania” czasami właśnie w trudnościach emocjonalnych i niejednokrotnie umiejętnością stłumienia pozytywnego “flowa”. Zarówno pozytywne jak i negatywne odchylenie od optymalnego stanu pobudzenia jest nieproduktywne w rywalizacji sportowej.
Paradoksalnie, czasami trening mentalny służy wytrwaniu w stanie trudności emocjonalnej, np. podczas poprawy umiejętności technicznych, kiedy trzeba załamać stary, dobry i oswojony nawyk (w znaczeniu nawyk NCR), który zawsze działał. Natomiast wraz z rozwojem kariery sportowej i postępem przeciwników nawyk ten musi być zastąpiony przez bardziej efektywny, ale jednocześnie bardziej wymagający dla zawodnika. Trening mentalny jest skoncentrowany na uważnym codziennym treningu, umiejętności obserwowania i nazywania, umiejętności przerwania nieproduktywnych zachowań oraz myśli (zarówno w czasie startu jak i w czasie treningów i regeneracji).
Czy trening mentalny jest powiązany z treningiem motorycznym?
Trening mentalny jest ściśle powiązany z treningiem motorycznym ponieważ w zależności od czasu w sezonie można nakreślić pewne wzorce zachowań. Dopiero obserwacja około dwóch cykli (mezocykli treningowych) w sezonie pozwala na przewidzenie jak zawodnik będzie reagował (w sensie mentalnym) na obciążenia treningowe na początku i na końcu danego cyklu. Tutaj znowu bardzo ważna jest obserwacja pożądanych przez wszystkich emocji pozytywnych, które mogą być objawem przetrenowania współczulnego* (sympatyktonicznego), w którym zawodnik nie będzie odpowiednio reagował na informacje zwrotne ze swojego ciała, co w rezultacie może doprowadzić do kontuzji. Uważne obserwacje zarówno zawodnika jak i trenera pozwalają lepiej zaplanować obciążenia treningowe oraz starty jak również priorytety w kolejnych cyklach treningowo-startowych.
*przetrenowanie współczulne (sympatyktoniczne) – objawia się wysokim stanem pobudzenia i euforii pomimo realnych gorszych wyników startowych. Przetrenowanie to powstaje na skutek zbyt dużego przeciążenia organizmu intensywnymi wysiłkami interwałowymi (rwanymi). Fizjologicznie organizm poddanym dużą ilością nagłych, intensywnych wysiłków wchodzi w stan przetrenowania, który jest nieadekwatną reakcją na wysiłek. Nieadekwatna reakcja objawia się zbyt dużym pobudzeniem (np: wysokością tętna HR) do zapotrzebowania. W tym stanie nawet lekki wysiłek może wywołać silne pobudzenie, co wpływa na zdolności czucia techniki itd. Dlatego pomimo pobudzenia spada precyzja techniczna i zawodnik osiąga gorsze rezultaty. Stan ten również zwiększa ryzyko kontuzji. Dlatego wymaga wprowadzenia właściwego postępowania treningowego.
Bardzo ważne jest aby obserwacje prowadzone przez trenera oraz zawodnika były rejestrowane, ponieważ zapewnia to stałe punkty referencyjne. W natłoku codziennych obowiązków ani zawodnik, ani trener, a także rodzić nie ma zasobów poznawczych na zapamiętywanie ulotnych informacji, a to właśnie one pozwalają na zaobserwowanie postępu. Postęp w pracy mentalnej nie daje tak spektakularnych efektów. Dlatego prowadzenie systematycznego zapisu pozwala na krytycznego odniesienie się do zmian i po czasie stwierdzenia czy są one produktywne, czy nie w kontekście planowania następnego sezonu. Każda obserwacja ma znaczenie ponieważ jak podkreślałam na początku, zachowania, które w danej dyscyplinie są pożądane w życiu codziennym nie sprawiają zawodnikom żadnych problemów, natomiast w momencie rywalizacji kiedy pojawia się presja, to co jest normą i sprawdza się w życiu codziennym w kontekście startowym może nie przynosić pożądanych efektów.
Kiedy skuteczny jest trening mentalny?
Trening mentalny jest skuteczny kiedy przyjmuje systematyczną i zorganizowaną (odpowiednio speriodyzowaną) formę. Tylko wtedy zawodnik ma szansę na optymalizację skutecznych zachowań, która w konsekwencji doprowadza do mistrzostwa. Podstawą treningu mentalnego jest systematyczna i zorganizowana obserwacja czynników. Taka obserwacja musi być prowadzona przede wszystkim przez samego zawodnika, ale także trenera, oraz w przypadku młodych sportowców rodziców. Zapisane obserwacje są podstawą do refleksyjnego spojrzenia na zachowania wraz z trenerem mentalnym, który jako osoba postronna przeprowadza krytyczną analizę ich efektywności w perspektywie długoczasowej (wyznaczonych priorytetów startowych).
Trening mentalny jest uważną obserwacją elementów jakie zawodnik wnosi do rywalizacji. Oparty jest na dynamice współpracy z trenerem oraz na umiejętności skutecznego komunikowania swoich potrzeb (zarówno sobie, jak i trenerom oraz bliskim).
Pozdrawiam serdecznie
dr Agnieszka Ślęzak-Świat