Odżywianie, dieta

Odżywianie jest istotnym elementem każdego treningu oraz zdrowego trybu życia. Jednakże, aby prawidłowo się odżywiać nie wystarczy tylko zastosować dietę, gdyż dieta to jedynie ogniwo realizacji szerszego planu żywienia. Należy zdać sobie sprawę, że dieta jest jak jednostka treningowa, która nawet, jeśli będzie najlepsza z punktu widzenia teoretycznego, może być również nieskuteczna z racji na indywidualne cechy organizmu lub stan w danym momencie. Dlatego w prawidłowym podejściu do treningu najważniejszy jest program treningowy, który w sposób kompleksowy planuje (scala) cele treningowe, cykle, a następnie jednostki treningowe realizujące cele i stanowiące o cyklach treningowych. Analogicznie jest z prawidłowym żywieniem, które również musi być kompleksowo zaplanowane, a konkretna dieta stanowi jedynie jednostkę realizacji planu.

Tak podchodząc do żywienia zawsze należy je prawidłowo zaplanować zaczynając od diagnozy, na którą składa się poznanie cech danej osoby. Diagnoza to nie podstawienie parametrów pod wzory na metabolizm (poziom kaloryczny itd.), czy wagi bioimpedancji, gdyż te stanowią jedynie fragment oceny (nie uwzględniają istotnego wpływu hormonów, układu nerwowego itd.). Diagnoza to przede wszystkim wykonanie analizy dotychczasowego odżywiania oraz obszernego wywiadu, a następnie na tej podstawie ocena stanu organizmu. Natomiast ocena stanu organizmu (w ujęciu odżywiania) to ocena bazująca na fizjologii i biochemii żywienia (reakcji organizmu), która interpretuje indywidualne zachowania, ewentualne zmiany i preferencje. Dopiero tak wykonana diagnostyka umożliwia rozpoczęcie etapu planowania diety.

Dlaczego fizjologia?

Ponieważ nasz organizm jest oparty tylko na procesach biologicznych i zarazem funkcjonuje w ich obrębie. Zatem to, co nie jest logiczne i zarazem zgodne z fizjologią nie ma prawa działać. Niestety złożoność naszego organizmu jest tak wielka, że w procesie oceny stanu organizmu należy uwzględnić szereg procesów zachodzących w organizmie oraz interakcji między nimi. Dla przykładu ośrodek sytości i głodu czerpie informacje o stanie odżywienia z wielu źródeł, do których możemy zaliczyć m.in.:

• Źródło mechaniczne – informacja z receptorów reagujących na rozciąganie ściany żołądka.
• Źródło hormonalne – informacja przekazywana przez hormony układu pokarmowego informujące o stanie wypełnienia pokarmem (grelina, oreksyna, CCK, itd.).
• Źródło metaboliczne – informacja przekazywana jako stan odpowiedzi na zmiany homeostazy: glukozy (teoria glukostatyczna, insulina-glukagon), aminokwasów (teoria aminostatyczna katecholaminy-serotonina), czy tłuszczy (teoria lipostatyczna adypsyna-leptyna).
• Źródło związane z procesem termogenezy – informacja związana z procesem wytwarzania ciepła (białkiem termogeniną itd.).

Jak widać sama tylko informacje o stanie odżywienia docierająca do ośrodka sytości i głodu związana jest z wieloma procesami fizjologicznymi. Natomiast całokształt procesów związanych z odżywianiem jest o wiele większy, gdyż do tego dochodzi proces trawienia, wchłaniania, konwersji składników BTW w zależności od stanu wysycenia (absorpcji i postabsorpcji), wydalania, itd. oraz szeregu innych procesów związanych z interakcją z wysiłkiem, czy stanem zdrowia.

Zatem prawidłowe podejście do żywienia musi przynajmniej na wstępie uwzględnić diagnozę opartą o indywidualnym podejściu do osoby oraz interpretacji stanu organizmu z uwzględnieniem fizjologii. TYLKO takie podejście daje możliwość świadomego planowania diety, a tym jej skuteczności.

Zaniechanie diagnozy – konsekwencje

Konsekwencją zaniechania takiej diagnozy jest najczęściej brak skuteczności diety zarówno w okresie jej stosowanie jak i (co gorsze) w okresie późniejszym (nawet kilka, kilkanaście miesięcy po stosowaniu diety). Ponadto w wyniku żle dobranej lub ułożonej diety dochodzi do szeregu zaburzeń homeostazy, w wyniku których dochodzi do zaburzeń gospodarki tłuszczowej metabolizmu, hormonów, funkonowania układu nerwowego oraz wielu innych. Najlepszym tego obrazem jest efekt jo-jo, który jest wynikiem adaptacji organizmu do zbyt niskokalorycznej diety poprzez zmianę poziomu metabolizmu i w momencie podwyższenia kaloryczności do szybkiego powrotu do stanu wyjściowego (a często powyżej) przy zachowaniu już niższego poziomu metabolizmu.

Dobrym obrazem tego mechanizmu jest USA, gdzie od co najmniej lat 60tych ubiegłego wieku jest moda na diety dobierane po diagnozie opartej na wzorach BMI, Benedicta-Harissa, czy różnego typu współczynnikach wzrostowo-wagowych. Obserwując społeczeństwo stosujęce tego typu mechanizmy można zauważyć stały wzrost otyłości, który o wiele szybciej rozwija się u ludzi, którzy stosują diety. Jest to związane właśnie ze zbyt powierzchowną diagnozą, chęcią szybkich efektów i w konsekwencji zaburzeniem homeostazy organizmu w wyniku, której wtórnie dochodzi o wzrostu otłuszczenia.

Reasumując

Nie ma diety bardzo dobrej, jak i każda jest bardzo dobra, a to czy dieta jest prawidłowa nie zależy od rodzaju diety, a od prawidłowego jej dopasowania (ułożenia) do indywidualnych cech organizmu. Zatem najważniejsza jest prawidłowa diagnoza oparta o znajomość fizjologii żywienia. Tego najlepszy dowodem jest fakt, że wiele diet jest skutecznych dla jednych osób, a dla innych nie. Np.: dieta oparta i niski indeks glikemiczny będzie tym bardziej skuteczna im bardziej odbiorca ma rozchwianą reakcję insulinową; dieta wysoko białkowa będzie skuteczna dla osób o prawidłowej funkcji nerek, a zarazem bardzo niebezpieczna dla osób mających kłopoty z nerkami (kwestia usuwania nadmiaru aminokwasów spożytych w diecie – proces deaminacji). Zatem jedynym słusznym stwierdzeniem jest:

Prawidłowa dieta, to dieta oparta na indywidualnej diagnostyce, analizie żywienia i dzięki temu indywidualnie zbilansowana i dostosowana.