Jedną z najważniejszych cech żywych organizmów jest zdolność do utrzymania homeostazy, czyli względnej stałości środowiska wewnętrznego, która gwarantuje ciągły przebieg procesów życiowych. Utrzymanie homeostazy wymaga zdolności do reagowania na zmieniające się warunki środowiska zewnętrznego i dostosowywania się do nich.
Z tego względu jedną z najważniejszych zdolności organizmu jest zdolność to reagowania na bodźce, które wywołując zmianę homeostazy sprawiają, że organizm uruchamia mechanizmy wyrównawcze zmierzające do odtworzenia stanu homeostazy sprzed zadziałania bodźca.
Swoista reakcja na bodziec jest w pełni uzależniona od charakteru bodźca, który ją wywołał i zarazem w przypadku powtarzalności bodźca reakcja ta pociąga za sobą mechanizmy adaptacji umożliwiające ustalenie nowych warunków homeostazy [Sahlin 1992]. Z tej perspektywy każdy wysiłek fizyczny i trening o wysokiej intensywności stanowi bodziec, zaburzający równowagę czynnościową organizmu, na który organizm reaguje w określony sposób. Następstwem tych zmian jest dostosowanie metabolizmu do zwiększonego zapotrzebowania na energię, zużywaną podczas pracy mięśniowej oraz wydatkowaną na procesy regulacyjne związane z pracą [Armstrong i Van Heest 2002]. Ponadto dochodzi do odtworzenia różnych struktur białkowych, które uległy zniszczeniu pod wpływem pracy mięśniowej – indukowanych wysiłkiem fizycznym. Dążenie do odtworzenia stanu równowagi metabolicznej w komórkach wywołuje powstanie adaptacji potreningowych, które są efektem przystosowania się organizmu do zmienionych na skutek treningu warunków zewnętrznych. W konsekwencji regularne powtarzanie bodźców treningowych prowadzi do adaptacyjnego utrwalenia zmian ustrojowych, co jest wyrazem progresji treningowej [Bompa 1999].
Dzięki znajomości mechanizmów metabolicznych i regulacji komórkowej oraz dzięki nowoczesnym metodom diagnostyki laboratoryjnej możliwa jest obserwacja specyficznych markerów biochemicznych, których kinetyka obrazuje zmiany metabolizmu pod wpływem bodźca treningowego.
Obserwacja tych zmian umożliwia faktyczną ocenę wpływu treningu na organizm oraz dzięki temu możliwość sterowania procesem treningowym poprzez odpowiednie dostosowanie takich cech jak: intensywność i objętość treningowa, cykliczność, czas wypoczynku, stan organizmu w danym momencie cyklu treningowego i inne [Hübner-Woźniak 1994].
Jednakże specyficzność wskaźników biochemicznych wymaga prawidłowego ich dobrania w celu zobrazowania odpowiedniego parametru wysiłku fizycznego lub zmiany adaptacyjnej, co umożliwi trafną interpretację zmian i zastosowanie odpowiedniej procedury treningowej [Hübner-Woźniak 2002]. Ponadto do pełnej interpretacji wyników uzyskanych podczas różnych procedur monitoringu biochemicznego należy dokładnie uwzględnić realizowany trening, a zwłaszcza jego cechy, jako bodźca. Dlatego posługiwanie się monitrongiem biochemicznym wymaga nie tylko znajomości zakresów referencyjnych dla danych wyników, a przede wszystkim umiejętności oceny charakteru treningu i innych zmiennych, czyli kompleksowej wiedzy trenerskiej i motorycznej, aby na tym tle prawidłowo interpretować uzyskiwane wyniki.
Obecnie w sporcie, monitoring biochemiczny stanowi istotny element diagnostyki procesu treningowego. Do najczęściej stosowanych markerów biochemicznych treningu zaliczyć możemy kinazę keratynową (CK) (izoforma MM, MB), dehydrogenazę mleczanową (LDH), mleczan, markery hormonalne (kortyzol i testosteron) oraz inne.
Podsumowując
Należy stwierdzić, że obecnie w diagnostyce sportowej stosuje się liczne markery biochemiczne dające możliwość lepszej obserwacji faktycznych efektów treningowych lub efektów związanych z suplementacją. Wybór konkretnych wskaźników ściśle związany jest z oceną kierunkowych zmian w organizmie zawodnika zachodzących pod wpływem określonego bodźca, którym dla zawodnika jest m.in. trening i suplementacja. Ponadto zakres indywidualnych zmian w wynikach badanych markerów biochemicznych sugeruje, że skuteczność monitoringu biochemicznego w ocenie faktycznych zmian jest tym większa im większa jest systematyczność prawidłowo ustalonych pomiarów dla danego zawodnika, których interpretacja uwzględnia indywidualne różnice wyników.