Przygotowanie motoryczne w sporcie – trening ogólno

 

Przygotowanie motoryczne, ogólne spojrzenie.

 

Na podstawie własnego doświadczenia, czyli kilkunastoletniej pracy z zawodnikami z różnych dyscyplin sportu oraz na różnym poziomie, chciałbym przedstawić czym jest przygotowanie motoryczne (nazywane również przygotowaniem fizycznym). Potrzeba wyjaśnienia istoty przygotowania fizycznego wynika z obserwacji wielu niejasności oraz błędnego podejścia do przygotowania fizycznego, a także roli jaką spełnia w całym procesie treningowym sportowca.

 

Przygotowanie motoryczne / fizyczne czym jest?

 

                Zanim wyjaśnię, czym jest przygotowanie motoryczne warto w skrócie opisać, czym jest proces treningowy i od czego zależy. Mianowicie proces treningowy, to proces szeregu zmian w organizmie zawodnika pod wpływem bodźca treningowego. Proces ten składa się z dwóch głównych  filarów*, a mianowicie:

• bodźca technicznego (kształtowanie techniki, czyli kształtowanie nawyku czuciowo-ruchowego, co jest tzw. funkcją informacyjną, czyli zmianą w obrębie układu nerwowego – „uczenie” szeroko-rozumianej koordynacji mięśniowej do wykonania danego aktu ruchowego),
• bodźca fizycznego (kształtowanie cech układu mięśniowego, krążeniowego itd. do sprawniejszego wyrażania aktu ruchowego)

Zatem proces treningowy, to trwający w czasie, powtarzalny bodziec dla organizmu, o charakterze technicznym (uczący techniki) oraz fizycznym (dającym bazę do przejawiania techniki), którego celem jest mistrzostwo w danej dyscyplinie. Taki opis procesu treningowego automatycznie ukazuje ścisłą zależność treningu technicznego i motorycznego. W praktyce zależność ta jest ogromna, ścisła i na każdym poziomie, czyli proces treningowy ściśle zależy od prawidłowego zaplanowania bodźców treningowych zarówno w sensie długofalowym, jak i bieżącym, aby zawodnik prawidłowo się rozwijał i miał szansę uzyskania swojego maksymalnego wytrenowania.

*celowo pomijam inne składowe procesu treningowego takie jak: żywienie, suplementacja, trening mentalny, odnowa biologiczna i inne, gdyż te mają za zadanie albo wspomóc filar fizyczny, albo techniczny, a przedstawienie całości wszystkich elementów byłoby nie możliwe w tym krótkim artykule.

 

Czym jest przygotowanie motoryczne / fizyczne.

 

Przygotowanie motoryczne jest zatem jednym z głównych filarów procesu treningowego, którego celem jest odpowiedni rozwój organizmu z punktu widzenia m.in. układu mięśniowego, krążeniowo-oddechowego i innych, a które dają najlepsze warunki do nabywania i wykorzystywania nawyków czuciowo ruchowych, czyli techniki. Z tego właśnie względu przygotowanie motoryczne jest w ścisłym związku z przygotowaniem technicznym i powinno być uwzględniane na każdym etapie treningowym oraz powinno być odpowiednie do każdego etapu treningowego.

Należy również zaznaczyć, że w związku z wpływem na szereg układów ciała, przygotowanie motoryczne potrzebuje „czasu” – gdyż właśnie, z punktu widzenia fizjologii, przygotowanie to przebudowa komórek, układów tak, aby były wydajniejsze, mocniejsze, bardziej odporne np.: na zakwaszenie, uszkodzenia mechaniczne itd., a to wymaga czasu i powtarzalności bodźca. Dlatego przygotowanie motoryczne powinno być przemyślane i odpowiednie do każdego etapu i jednocześnie nie da się pewnych etapów pominąć. W tym ujęciu ważne jest, że z racji na cechy naszego organizmu w  momencie zaprzestania wykonywania treningu motorycznego, wypracowane cechy ulegają regresowi. Regres ten wynika z cech komórek, które muszą być stymulowane, aby zachowywały swoje funkcje, a w przypadku zaprzestania następuje szereg procesów katabolicznych w wyniku których „nie używane elementy” ulegają zanikowi.

Zatem, aby przedstawić główne cechy procesu przygotowania motorycznego / fizycznego należy wymienić m.in.:

• Jest jednym z dwóch głównych filarów procesu treningowego. Dlatego zawsze mówiąc o procesie treningowym należy mieć na myśli przygotowanie techniczne i fizyczne w danej dyscyplinie.
• Wymaga czasu, aby możliwa była przebudowa ciała zapewniająca lepszą bazę fizyczną pod technikę. Dlatego w przygotowaniu motorycznym bardzo ważna jest systematyczność, wytrwałość i realizacja założonego planu, gdyż to decyduje o prawidłowości zmian w organizmie. Nie da się przyspieszyć zmian, gdyż tempo zależne jest od cech biologicznych – można jedynie zapewnić optymalne tempo rozwoju (wszelkiego rodzaju stymulacje mające na celu przyspieszenie mogą jednocześnie powodować narażenie na zwiększone ryzyko kontuzji itd.).
• Nie da się nadrobić przygotowania motorycznego / fizycznego – dotyczy to młodych zawodników, dla których brak odpowiedniej, motorycznej stymulacji nie powoduje ukształtowania się określonych cech. Tu najeży wspomnieć, że prawidłowy trening motoryczny poszerza tzw. „przedział możliwości” zapewniając optymalny rozwój w perspektywie całego procesu treningowego. Dlatego tak ważne jest, aby przygotowanie motoryczne stało co najmniej na tym samych poziomie w hierarchii treningów, co przygotowanie techniczne.
  • Częstym zaniechaniem tej prawidłowości jest zbyt szybka specjalizacja, czyli za silny akcent na przygotowanie techniczne, które skutkuje, że zawodnicy osiągają wyniki na etapie młodszym (młodzik, junior), a „przepadają” na etapie seniorskim. Podłożem tego jest oczywiście proces dorastania, ostatniego formowania się ciała, przy jednoczesnej ukształtowanej technice, która po ostatnich zmianach ulega pogorszeniu, a jednocześnie zaniechania przygotowania motorycznego uniemożliwiają uzyskanie efektywności na poziomie wymaganym, aby nawiązać walkę seniorską / na poziomie mistrzowskim.
• Wymaga stałego utrzymywania, czyli treningu motorycznego, gdyż wszelkie przerwy w realizacji powodują utratę wytrenowanych cech. Wynika to z naszej „urody” biologicznej, której cechą jest stała potrzeba stymulacji, aby zapewnić rozwój i utrzymanie funkcji. Każdy na nas wie, że tzw „nieużywany narząd zanika” – to jest najlepszym zobrazowaniem tej cechy. Po prostu brak stymulacji powoduje nasilenie procesów katabolizmu na poziomie komórkowym, który wywołuje cofnięcie zmian uzyskanych w procesie rozwoju motorycznego.
• Jest złożone – generalnie z punktu widzenia realizacji treningu przygotowanie motoryczne (fizyczne) jest bardziej złożone niż trening techniczny, gdyż trening techniczny to w zasadzie zamknięty zbiór aktów ruchowych (technik) charakterystycznych dla danej dyscypliny (oczywiście technika w dyscyplinach podlega zmianom i modyfikacją, ale i tak zmiany te stanowią nie więcej niż 2-3% stałej bazy technicznej opisującej daną dyscypliną). Natomiast w przygotowaniu motorycznym rozwijamy różne parametry, poprzez różne formy aktywności, które dodatkowo jeszcze muszą być modyfikowane pod kątem zazębiania się z techniką. Dlatego możliwości prawidłowego działania / rozwiązań treningowych jest wiele – ważne, aby były jako całość były zgodne z zasadami, metodyką treningową oraz procesem rozwojowym organizmu.
• Musi być zgodne z metodyką treningu wybranych cech motorycznych oraz w pełni uwzględniające trening techniczny – Trening motoryczny przez fakt, że stanowi podłoże treningu technicznego musi być z nim w pełni zgrany. Jednocześnie trening motoryczny musi rozwijać szereg cech motorycznych, których trening wzajemnie się znosi np. szybkość i z drugiej strony wytrzymałość, czyli trening musi być tak zaplanowany, aby zarówno poprawiać szybkość i wytrzymałość oraz aby rozwijanie tych cech się wzajemnie NIE znosiło. Zatem w budowie planu należy uwzględnić różne koncepcje cykli, treningów itd., aby prawidłowo rozwijać pożądane cechy motoryczne, których proporcje są zależne od wymogów uprawianej dyscyplin.
• Musi uwzględniać inne zmienne wpływające na jego efektywność takie jak m.in.: żywienie, suplementację, właściwą odnowę biologiczną, i inne. Jako, że trening motoryczny rozwija organizm powinien uwzględniać wszystkie te czynniki, które wspomagają rozwój organizmu zarówno w sensie biologicznym, jak i psychicznym. W innym przypadku rozwój organizmu może być spowolniony lub nawet zakłócony ze zwiększonym ryzykiem przeciążeń i kontuzji.

Reasumując przygotowanie motoryczne (fizyczne) to wieloaspektowe działanie, którego celem jest optymalny rozwój organizmu stanowiący podłoże pod kształtowaną technikę oraz dające możliwość wykorzystania jej w rywalizacji sportowej.

 

Czym NIE JEST przygotowanie motoryczne / fizyczne.

 

                Odpowiedź na to pytanie jest trudna, gdyż jednym z najważniejszych elementów, które według mnie, kwalifikują dany trening jako motoryczny jest perspektywa, czyli zgodność treningu z przejętą strategią rozwoju. Chodzi o to, że każdy trening, nawet jakiś krótki bodziec, który rozpatrywany osobno może wydawać się nieprawidłowy, jeśli stanowi cząstkę całej strategii może być bardzo dobry

Dla przykładu – Trening z pominięciem rozgrzewki – gdybyśmy zadali pytanie, czy rozgrzewka jest potrzebna każdy odpowiedziałby, że tak, jest bardzo ważna, bo zapewnia wprowadzenie organizmu w trening, bezpieczeństwo ćwiczeń itd. Oczywiście jest to racja. Ale też trzeba zastanowić się, czy w walce sportowej nie zdarza się sytuacja, że zawodnik musi wyjść na matę, kort, boisko bez możliwości rozgrzewki np.: kontuzja partnera, innego zawodnika, nokaut we wcześniejszej walce i wtedy nasz zawodnik musi podjąć walkę BEZ ROZGRZEWKI. Zatem jeśli w naszym procesie motorycznym zastosujemy trening bez rozgrzewki (w sensie okresowym  NIE stałym), to automatycznie nauczymy zawodnika podjęcia walki w sytuacji braku rozgrzewki, a to z kolei zabezpiecz go przed kontuzją, czy da świadomość, jak tą walkę prowadzić jak jest niedogrzany….

Dlatego dla mnie przygotowaniem motorycznym nie jest nawet najlepszy trening wykonywany bez strategii, bez planu. Każdy bodziec fizyczny może być elementem przemyślanego działania, a wtedy stanowi o przygotowaniu motorycznym. Analogicznie każdy trening wykonywany bez planu, bez próby zgrania z treningiem technicznym dla mnie jest TYLKO jakimś treningiem fizycznym – czyli nie jest przygotowaniem motorycznym w sensie procesu treningowego.

 

Czy przygotowanie motoryczne jest identyczne w dyscyplinach sportu.

 

Tak, stanowczo TAK, ale w znaczeniu podejścia do przygotowania motorycznego / fizycznego. Praca z organizmem w celu rozwoju określonych cech podlega takim samym prawom fizjologicznym. Różnica tkwi tylko w proporcjach rozwoju różnych cech motorycznych. Inaczej mówiąc każda dyscyplina sportu ma swój profil cech motorycznych, które najbardziej warunkują efektywność techniki. Ponadto jeszcze każdy zawodnik ma predyspozycje indywidualne do rozwoju określonych cech, co dodatkowo może wymagać innej strategii rozwoju.  Dlatego prawidłowo należy przygotowywać zawodnika w odniesieniu do dyscypliny oraz jego cech indywidualnych.

                Dlatego z punktu widzenia przygotowania motorycznego dyscypliny sportu można podzielić na 3 główne kategorie:

1. Dyscypliny motoryczne – dyscypliny, w których technika jest naturalna, a głównym elementem decydującym o poziomie jest motoryka. Są to takie dyscypliny jak np.: bieganie, kolarstwo i tym podobne. Oczywiście technika też jest, ale jest ona bardzo okrojona, a głównie wygrywa się dzięki temu, ze potrafimy coś wykonać szybciej, dłużej, z większą intensywnością. Dla tych dyscyplin trening motoryczny w sposób bezpośredni przekłada się na wynik, progresję treningową.
2. Dyscypliny techniczne – często używam nazwy sensomotoryczne – to dyscypliny oparte głównie na technice, czuciu itd. np.: ujeżdżenie konne i inne. Dla tych dyscyplin trening motoryczny spełnia funkcję pośrednią oraz jego efekt nie jest liniowo widoczny, czyli nie zawsze od razu z postępem treningu widoczny jest efekt w postaci poprawy wyników. Ponadto trening motoryczny jest zmianą monotonnego bodźca technicznego, czyli dzięki tej zmianie organizm jest bardziej sensytywny na bodziec techniczny (z racji przerwania monotonii treningowej).

Dla przykładu dobry jeździec musi spędzić w siodle kilka godzin dziennie (różne konie). Trening motoryczny ma umożliwić zachowanie sensytywności na subtelne zmiany zachowania konia oraz oczywiście umożliwić kilkugodzinny trening w pozycji jeździeckiej. Prawidłowe przygotowanie zawodnika w sensie wydolności, koordynacji, równowagi itd. daje efekt pośredni, bo zawodnik potrafi efektywniej wykorzystać czas treningu jeździeckiego. Jednakże nie od razu gwarantuje efekt, czyli  zawodnik potrzebuje czasu aby uzyskać transformację wytrenowania na efekt jazdy konnej. Analogicznie zaprzestanie treningu motorycznego nie od razu skutkuje spadkiem jakości jazdy, a jedynie powolnym procesem spadku efektywności treningów, powstanie przeciążeń (np.: lędźwi), czyli regres w postaci wyników będzie zauważalny po dłuższym czasie.

3. Dyscypliny mieszane – wszelkie inne dyscypliny wymagające zarówno złożonego przygotowania motorycznego, jak i technicznego np.: gry zespołowe, sporty walki, tenis itd itd. Dyscypliny te wymagają najbardziej kompleksowego podejścia do procesu treningowego, w którym trening motoryczny daje podłoże do kształtowania i wykorzystywania techniki. Dla dyscyplin tych przygotowanie motoryczne musi w pełni być zaplanowane z uwzględnieniem periodyzacji sezonu, treningu technicznego oraz musi podlegać pod długofalową strategię. Natomiast efekty prawidłowego przygotowanie nie mogą być rozpatrywane tylko na poziomie bieżących postępów, czy progresji, gdyż najważniejszym celem jest „stworzenie” zawodnika na wysokim poziomie seniorskim. Z tego względu początkowo mogą być rozwijane cechy, które od razu nie dadzą efektów, a jedynie wypracują bazę pod inne dające pełną transformację (tu chciałbym wskazać, że ważna jest perspektywa długofalowa).

 

Reasumując przygotowanie motoryczne jako proces jest uniwersalne dla wszystkich dyscyplin sportu, ale jednocześnie każda z dyscyplin ma swój wzorzec cech motorycznych najbardziej przekładających się na sukces zawodnika. Dla przykładu metodyka treningu siłowego jest stała, niezależna od dyscypliny, ale dyscypliny mogą się różnić innym przejawem tej siły. Jedne wymagają bardziej siły statycznej, inne dynamicznej. Jedne siły wywołującej maksymalną moc a inne moc szybkościową. Dlatego przygotowanie motoryczne wymaga planowania i w pełni zazębiania się z wytycznymi dyscypliny oraz cechami indywidualnymi zawodnika.

 

Profil trenera motorycznego.

 

Trening motoryczny z racji na złożoność wymaga szerszego podejścia, dlatego każdy dobry trener motoryczny, to osoba, która zna się na co najmniej 5ciu dyscyplinach / aktywnościach, które służą do kształtowania parametrów motorycznych i która jest biegła w procesie planowania procesu treningowego. Do tych najważniejszych aktywności zaliczymy trening biegowy, siłowy, kolarski, pływacki, gimnastykę z elementami korekcji wad postawy. Te nazwijmy je „podstawowe” dyscypliny dają możliwość kompleksowego kształtowania bodźca treningowego niezbędnego w procesie budowy bazy motorycznej. Warto również dodać, że dobry trener przygotowania motorycznego powinien również mieć przynajmniej podstawową wiedzę z żywienia, monitoringu biochemicznego treningu, suplementacji oraz diagnostyki i odnowy biologicznej, gdyż te elementy mocno wpływają na cechy fizyczne, a przez to są też istotnym elementem procesu rozwoju motorycznego. Natomiast należy jeszcze podkreślić, że biegłość w planowaniu procesu treningowego jest niezmiernie istotna, gdyż cechy motoryczne charakteryzują się nierównoczasowojścią rozwoju, czyli tempo zmian i poprawy jest niemalże inne dla każdej cechy. Dlatego ułożenie procesu treningowego tak, aby wszystkie ważne dla danej dyscypliny cechy uzyskiwały poprawę wymaga i jednocześnie wymusza właściwe planowanie długoterminowe.

Wymóg tak obszernego podejścia sprawia, że zazwyczaj osoby kończące studia AWF są odpowiednio przygotowane, choć należy pamiętać, że wiedza jest obecnie powszechnie dostępna i to nie uczelnia kształtuje trenera, a on sam siebie. W tym aspekcie warto też dodać, że obecnie dość modne jest nazywanie się trenerem motorycznym i często robią to osoby, które znają się tylko na jednej aktywności np.: bieganiu lub treningu siłowym. Dla mnie niestety takie osoby nie są trenerami motorycznymi, a jedynie specjalistami w wąskim zakresie „swoich dyscyplin”.

Dla przykładu: Jestem z zawodnikiem sportu sensomotorycznego na siłowni – realizujemy trening w systemie czasowym z zachowaniem obwodowej formy ćwiczeń. Ponadto w ćwiczeniach nie zachowujemy, CELOWO, bardzo wysokiej dokładności technicznej, która dodatkowo zwiększa izolację ruchów, a ta nie występuje w sporcie innym niż siłowe (dlatego zbyt duża izolacja może pogorszyć technikę lub trening przełoży się w mniejszym stopniu na efekt). Podchodzą do nas trenerzy z „dobrymi radami” aby zwolnić tempo ruchów, bo jest niedokładnie i zabrać większy ciężar, gdyż, to co robimy nie stymuluje… Oczywiście gdybyśmy ćwiczyli w kierunku kulturystyki, sportów siłowych, to mieliby rację, ale wtedy tez inaczej byśmy trenowali z racji innej strategii i metodyki treningu, a w naszym przypadku to co robimy jest PRAWIDŁOWE…. Dlatego ocena tego, co prawidłowe zależna jest od perspektywy i szerszego spojrzenia.

Obecnie również wśród fizjoterapeutów panuje moda na nazywanie się trenerami motorycznymi, a fakt jest taki, że ich studia zawierały nieporównywalnie mniej zajęć o tematyce treningowej, gdyż rolą fizjoterapeuty jest rewalidacja, czyli przywrócenie do funkcjonalności. W procesie treningowym ich rola jest niezmiernie ważna, a dotyczy głównie sfery odnowy biologicznej, czy utrzymaniu pełnej sprawności do wykonywania treningów technicznych i motorycznych.

Dla przykładu: Bardzo często spotykam taką sytuację: Zawodnik otrzymuje od fizjoterapeuty zalecenia co do ćwiczeń, których wykonywanie dozowane jest według standardów 4×12-15x. Problem jest w tym, że zawodnik podczas każdego z treningów wykonuje obciążenia sięgające kilkuset ruchów i więcej dlatego dla niego takie dozowanie nie stanowi bodźca stymulującego.. Taka sytuacja obrazuje brak doświadczenia i świadomości obciążeń występujących w sporcie. Natomiast dla osób nietrenujących jest to jak najbardziej prawidłowe podejście.

Chciałbym jeszcze raz podkreślić, że moim zamiarem jest jedynie ukazanie obszerności wiedzy jaką powinien posiadać trener przygotowania motorycznego oraz jaką drogę powinna obraz osoba chcąca zostać trenerem, który tworzy strategie treningowe, a nie odtwarza schematy. Ostatecznie nie wykształcenie daje możliwość zostania dobrym trenerem, a własna edukacja – dlatego na rynku jest wielu bardzo dobrych trenerów przygotowania fizycznego, którzy ukończyli różne tory od medycznych poprzez AWF, fizjoterapię do kierunków ścisłych, ale każdego z nich łączyła pasja sportu i multi dyscyplinarność w pracy treningowej.

Reasumując przygotowanie motoryczne / fizyczne zawodnika to proces wymagający multi dyscyplinarnego podejścia oraz co najważniejsze planowania i wytrwałości w realizacji. Dlatego zachęcam do świadomego i kierunkowego działania zarówno trenerów jaki zawodników.